تماشا کنید: دلار چند نرخ است بالاخره؟ / از دلار فردایی تا سبزه و هرات؛ ماجرا چیست؟
احتمالا کسانی که نرخ ارز در ایران را دنبال می‌کنند با عبارت‌هایی از قبیل نرخ نیما یا دلار توافقی و یا حتی نرخ دلار متشکل برخورده‌اند و نمی‌دانند که اساس این نرخ‌ها چیستند و چگونه در بازار تعیین می‌شوند. یعنی فرق دلار متشکل و نرخ نیما چیست؟ همچنین تفاوت بین نرخ نیما و سنا یا همان ETS چگونه محاسبه می‌شود؟
سرویس اقتصادی «انتخاب»: احتمالا کسانی که نرخ ارز در ایران را دنبال می‌کنند با عبارت‌هایی از قبیل نرخ نیما یا دلار توافقی و یا حتی نرخ دلار متشکل برخورده‌اند و نمی‌دانند که اساس این نرخ‌ها چیستند و چگونه در بازار تعیین می‌شوند. یعنی فرق دلار متشکل و نرخ نیما چیست؟ همچنین تفاوت بین نرخ نیما و سنا یا همان ETS چگونه محاسبه می‌شود؟
همچنین عبارت‌های دیگری نظیر نرخ دلار هرات و سلیمانیه نیز به گوش بسیاری از مخاطبان نرخ ارز و تاثیر آن بر نرخ دلار در بازار داخل ایران خورده، اما ندانند که اساسا نرخ دلار هرات چه ربطی به نرخ دلار در ایران دارد. هرات در کشور افغانستان واقع شده و سلیمانیه نیز در اقلیم کردستان عراق است و در ظاهر تفاوت‌های بین بورس و فرابورس به نظر می‌رسد هیچ ارتباطی با یکدیگر ندارند. هدف از این گزارش بررسی تمامی این فاکتور‌ها و تعریف و حل و فصل ابهامات آن به صورت ساده است.
انواع نرخ دلار
از بین تمامی ارز‌ها فقط دلار است که چنین وضعیت عجیبی دارد و این وضعیت در ارز‌های دیگر از جمله یورو و پوند مشاهده نمی‌شود. در واقع با توجه به اینکه دلار ارز مسلط در معاملات بین‌المللی به شمار می‌رود به همین دلیل وضعیت آن در کشور از چندین فاکتور تاثیر می‌گیرد و در طول سالیان اخیر شاهد ارائه نرخ‌های مختلفی از سوی دولت بوده‌ایم. در واقع هدف از این نرخ‌ها به تعبیری مدیریت نرخ دلار در بازار آزاد است و بانک مرکزی که مهمترین مداخله‌گر در بازار ارز است با ایجاد این نرخ‌ها در طول سالیان گذشته قصد داشته تا نرخ دلار در بازار آزاد را مدیریت کند. همچنین این شرایط معمولا در کشور‌هایی وجود دارد که نرخ ارز به صورت دستوری تعیین می‌شود. اما اکنون در اقتصاد ایران چند نرخ ارز داریم؟ نرخ‌های ارز در ایران بسیار زیاد هستند و دولت در موقعیت‌های مختلفی از این نرخ‌ها استفاده می‌کند، اما مهمترین آنها به شرح زیر هستند:
نرخ دلار آزاد
نرخ دلار آزاد در واقع نرخی است که در بازار شناور است و به دست مردم می‌رسد. این نرخ در واقع به صورت غیررسمی و غیردولتی در کف خیابان تعیین می‌شود و هدف دولت از ایجاد نرخ‌های دیگر این است که بتواند این نرخ را مدیریت کند. دسترسی به این دلار برای همگان امکان‌پذیر است و هیچ محدودیتی در خرید و فروش آن وجود ندارد و البته به همین دلیل این نرخ اصلی‌ترین شاخص به شمار می‌آید. مجموعه‌ای از عوامل از جمله تجارت خارجی، شرایط اقتصادی کشور، میزان فروش نفت و درآمد‌های ارزی بر این نرخ تاثیرگذار هستند؛ بنابراین منظور از نرخ دلار آزاد همان نرخی است که بدون محدودیت حجم خرید و فروش می‌شود و به صورت نقدی است و خریداران و فروشندگان مستقیما با یکدیگر رودرو می‌شوند.
نرخ دلار نیما
نرخ ارز نیمایی برای کنترل قیمت کالا‌های وارداتی و به منظور مدیریت نرخ آزاد توسط بانک مرکزی ایجاد شده است. این نرخ معمولا پایین‌تر از نرخ آزاد است. این ارز برای همگان قابل دسترس نیست و فقط واردکنندگان مجاز کالا‌های مصرفی یا کالا‌های اساسی می‌توانند این ارز را از طریق سامانه نیما خریداری کنند. محل تامین این ارز نیز صادرکنندگان هستند. واردکنندگانی که قصد دارند این ارز را دریافت کنند باید مراحل قانونی بانک مرکزی را طی کنند به همین دلیل برای مصارف شخصی نمی‌توان این ارز را تهیه کرد.
صادرکنندگان مکلف هستند که با ضوابطی ویژه ارز حاصل از صادرات خود را به نرخ نیما از طریق یک کارگزاری یا همان صرافی مورد اعتماد بانک مرکزی به واردکنندگان اختصاص دهند و واردکنندگان می‌توانند این ارز را دریافت کنند. به این ترتیب یک واسطه بین خریداران و فروشندگان تحت عنوان کارگزار وجود دارد. تفاوت اصلی این نرخ با نرخ آزاد این است که بانک مرکزی روی آن کنترل دارد و اجازه افزایش یا کاهش بیش از حد آن را نمی‌دهد تا واردات کالا‌ها با نرخ مناسبی انجام شود.
گاهی اوقات فاصله بین نرخ نیما و آزاد زیاد می‌شود و به این ترتیب صادرکنندگان تمایلی ندارند که ارز خود را با این نرخ عرضه کنند چرا که احساس می‌کنند به دلیل نرخ آزاد بالاتر آنها دچار زیان می‌شوند. اما نکته اینجاست که بانک مرکزی تلاش کرده روی دریافت ارز حاصل از صادرات نظارت دقیقی داشته باشد و عدم عرضه ارز صادرکنندگان یک تخلف محسوب می‌شود و به همین دلیل صادرکنندگان همیشه دنبال راه‌هایی هستند که بتوانند این نرخ را دور بزنند.
نرخ دلار سنا یا همان ETS
نرخ دلار سنا در واقع مخفف عبارت «سامانه نظارت ارزی» است. این نرخ در واقع یک سایت است که میانگین قیمت خرید و فروش دلار در صرافی‌های مجاز را نشان می‌دهد. با توجه به اینکه مبادلات ارزی در ایران از طریق صرافی‌ها یا در قالب نرخ آزاد است یا نیما بنابراین معمولا نرخ سامانه سنا در محدوده‌ای بین دلار نیما و دلار آزاد قرار می‌گیرد. به همین دلیل نرخ دلار سامانه سنا به نرخ بازار آزاد نزدیک‌تر است. این سامانه آنلاین است و توسط خود بانک مرکزی ایجاد شده است. کسانی که قصد دارند نرخ دلار سنا را ببینند می‌توانند به وبسایت www.sanarate.ir مراجعه کنند و نرخ روز میانگین قیمت خرید و فروش دلار در صرافی‌ها را مشاهده کنند. همچنین نرخ سنا برای ارز یورو نیز موجود است.
با توجه به اینکه دلار سامانه سنا صرفا یک قیمت میانگین است بنابراین ارزی برای تخصیص با نرخ سنا وجود ندارد. بلکه خود این نرخ بر اساس نرخ فروش صرافی‌ها به مردم تعیین می‌شود. گاهی اوقات به نرخ سنا «میانگین موزون نرخ بازار ارز» نیز گفته می‌شود.
دلار توافقی
اواخر خردادماه بانک مرکزی برای ساماندهی بازار ارز در تعامل با صرافی‌ها و صادرکنندگان به این جمع‌بندی رسید که بازار توافقی عرضه و تقاضای دلار را راه‌اندازی کند. بانک مرکزی به صرافی‌ها اجازه داد ارز اسکناس صادرکنندگان را با نرخی توافقی از آنها خریداری کنند و سپس به مردم بفروشند. بانک مرکزی بار دیگر فروش ارز با کارت ملی را برای کاهش از التهابات بازار مجاز کرد. هر فرد با ارئه کارت ملی می‌تواند ۲۰۰۰ دلار ارز با نرخ توافقی از صرافی خریداری کند. مزیت این ارز این است که از بازار آزاد ارزان‌تر است. در واقع صرافی‌ها این ارز را با مذاکره از صادرکنندگان می‌خرند تفاوت‌های بین بورس و فرابورس و با توجه به اینکه نرخ آن از نیمایی بالاتر است صادرکنندگان نیز رغبت بیشتری برای فروش دارند. به همین دلیل است که خرید دلار با کارت ملی ممکن است در صرافی‌های مختلف متفاوت باشد. همچنین اختلاف قیمت ارز توافقی با بازار آزاد باعث شده که افراد با کارت ملی ۲۰۰۰ دلار خریداری کنند و ان را در بازار آزاد بفروشند و حداقل ۲ میلیون تومان سود کنند. این سیاست دولت منجر به ایجاد رانت در بازار ارز شده است.
نرخ دلار بازار متشکل ارزی
بازار متشکل ارزی در سال ۱۳۹۸ توسط عبدالناصر همتی راه‌اندازی شد که تحت عنوان «بورس ارزی» نیز شناخته می‌شود. هدف از راه‌اندازی این بازار ایجاد نظم و شفافیت در معاملات و انتقال قیمت‌گذاری ارز از بازار‌های همسایه به داخل کشور بود. این بازار فقط ویژه خود بانک مرکزی، صرافی‌ها و بانک‌هاست و این‌ها هستند که با یکدیگر در حجم‌های بالا ارز معامله می‌کنند. این بازار مختص بازیگران بزرگ ارز است و خود بانک مرکزی کنترل شدیدی روی آن به لحاظ شفافیت دارد و خود نیز در این بازار خرید و فروش می‌کند. صرافی‌هایی که قصد عضویت در این بازار دارند باید ضوابط ویژه بانک مرکزی از جمله افتتاح حساب ریالی و ارزی را رعایت کنند.
معاملات در این بازار دقیقا مانند بازار بورس است و نرخ‌ها روی تابلو بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. مثلا یک صرافی مقداری ارز را برای فروش می‌گذارد و خریداران در صورت تمایل می‌توانند درخواست خرید کنند. دامنه نوسان این بازار نیز ۵ درصد نسبت به روز قبل است و گا‌ها توسط هیئت مدیره به دلیل شرایط مشخص تا ۲۰ درصد نیز قابلیت تغییر دارد. بازار متشکل ارزی ایران در واقع یک شرکت است که پنج سهامدار دارد و هر کدام سهم ۲۰ درصدی دارند. این سهامداران عبارتند از: شرکت فرابورس ایران، شرکت ملی انفورماتیک، کانون صرافان ایران، کانون بانک‌های خصوصی، شورای هماهنگی بانک‌های دولتی.
نکته دیگر درباره بازار متشکل ارزی این است که هر صرافی که در این بازار ارز خریداری می‌کند باید ارز خود را یک درصد بالاتر از قیمت پایانی آن روز، در بازار خرده‌فروشی عرضه کند؛ بنابراین قیمت ارز کاملا به صورت دستوری تعیین می‌شود. یعنی صرافی ارز را در بازار متشکل می‌خرد و سپس یک درصد بالاتر در بازار می‌فروشد. در حال حاضر حدود ۴۵۰ صرافی یا بانک عضو بازار متشکل ارزی هستند و در آن معامله می‌کنند. مکانیسم معمولا به این صورت است بانک مرکزی و صرافی‌های بزرگ ارز را عرضه می‌کنند و صرافی‌های کوچکتر خرید می‌کنند و با یک درصد بالاتر در بازار می‌فروشند.
نرخ دلار فردایی
نوع دیگری از معاملات دلار وجود دارد که همان‌طور که از نامش پیداست بر اساس پیش‌بینی نرخ دلار فردا انجام می‌شود. یعنی دو طرف امروز روی یک نرخ برای قیمت فردا توافق می‌کنند و فردا معامله تسویه می‌شود. بازار دلار فردایی یک بازار غیررسمی است و مانند بازار نقدی خریدار و فروشنده دارد و به صورت غیررسمی بر آن نظارت می‌شود. در کشور‌های دیگر بازاری تحت عنوان بازار آتی در قالب فارکس وجود دارد که البته نظارت‌های دقیقی روی آن انجام می‌شود، اما با توجه به غیرقانونی بودن این معاملات در ایران بازار دلار فردایی جرم تلقی می‌شود. البته قبلا جرم نبود و حتی خود بانک مرکزی هم گاهی در این بازار مداخله می‌کرد.
در معاملات فردایی که گاهی معاملات «پشت خطی» نیز گفته می‌شود در واقع روی پیش‌بینی قیمت برای فردا شرط‌بندی می‌کنند و فردای آن روز بازنده این پیش‌بینی مابه‌التفاوت قیمت اعلامی و قیمت واقعی را به برنده پیش‌بینی می‌پردازد. در واقع در این بازار معامله واقعی انجام نمی‌شود و صرفا کارکرد لفظی دارد، اما مابه‌التفاوت‌ها می‌بایست پرداخت شود. البته گا‌ها برای معاملات در حجم بالا مثلا یک میلیون دلار چک نیز رد و بدل می‌شود. معاملات دلار فردایی بعد از معاملات نقدی آغاز می‌شود و معمولا از ساعت ۳ بعد از ظهر تا ۱۲ شب است. ساعت ۱۲ شب معاملات تسویه می‌شوند. یک روند نظارت غیررسمی نیز در این بازار وجود دارد که در صورت تخلف هر فرد در اجرای تعهداتش، توسط ناظرین غیررسمی از این بازار اخراج می‌شود.
دلار سبزه و افشار
منظور از دلار سبزه نرخ مبادله دلار در بازار سبزه میدان در نزدیکی بازار ۱۵ خرداد است و منظور از دلار افشار همان قیمت دلار در پاساژ افشار در چهارراه استانبول است. در این دو مرکز نرخ دلار به صورت آزاد معامله می‌شود و مراکز اصلی فعالیت دلالان هستند. هم معاملات نقدی و هم فردایی عمدتا در این دو مرکز انجام می‌شود. فروشندگان نیز خیابانی هستند و مجوز فعالیت ندارند. میدان فردوسی نیز از جمله مراکز خرید و فروش ارز آزاد است. دولت بعد از تحریم‌ها این بازارها و خرید و فروش دلار در آنها را به شدت تحت کنترل درآورده است.
بازار‌های منطقه‌ای دلار و تاثیر آن در بازار داخل
قیمت دلار در بازار‌های منطقه‌ای به ویژه دبی، افغانستان و عراق و تاثیر آن در بازار داخل بعد از تحریم دلاری ایران آغاز شد. این سه کشور در واقع مهمترین کانال‌های انتقال ارز به کشور بعد از تحریم بودند. یعنی بعد از تحریم‌ها شرکت‌های بزرگ همچنان می‌توانستند با دور زدن تحریم‌ها از این سه کشور دلار و یورو وارد کشور کنند، اما بعد از مقررات شدید کشور امارات دو کشور افغانستان و عراق جایگزین دُبی و درهم امارات شدند. به قول معروف این سه کشور کانال نقل و انتقال دلار به ایران بودند. به همین دلیل در حال حاضر نرخ دلار در این کشور‌ها روی بازار داخل تاثیرگذار است. در واقع این کشور‌ها مهمترین کریدور‌های تجاری ایران هستند.
زمانی که نرخ دلار در ایران به صورت دستوری تعیین می‌شد و قیمت آن پایین‌تر از کشور‌های همسایه بود فروشندگان دلار ترجیح می‌دادند که دلار‌های خود را در بازار‌های هرات و سلیمانیه به فروش برسانند. به همین دلیل خروج ارز از کشور اتفاق می‌افتاد. برعکس در صورتی که دلار در بازار داخل ایران بیشتر از هرات و سلیمانیه باشد فروشندگان ارز ترجیح می‌دهند دلار خود را در بازار داخل بفروشند. تا قبل از آزادسازی دلار معمولا جریان سرمایه از ایران به افغانستان و عراق بود، اما بعد از آزادسازی این روند معکوس شده و اکنون ارز از آن کشور‌ها به ایران سرازیر می‌شود.
حواله درهم امارات
پیش از این گفتیم که نرخ درهم بر بازار دلار در ایران تاثیرگذار است. نرخ حواله درهم هر روز به بازار داخلی اعلام می‌شود و همین امر باعث می‌شود که دلار ایران از آن تاثیر بگیرد. در واقع واردکنندگان کالا از بانک‌ها یا صرافی‌های داخلی می‌خواهند که مبلغ درهم را به حساب فروشندگان واریز کنند. بانک‌ها یا صرافی‌های داخلی نیز از طریق کارگزاران خود در دبی این کار را انجام می‌دهند که به حواله درهم معروف است. نه فقط بانک‌ها که حتی صرافی‌ها نیز اقدام به پرداخت حواله می‌کنند. یعنی پرداخت پول به بانک یا صرافی دیگری حواله می‌شود. در واقع معنای کلی حواله درهم این است که هر درهم در ازای چند تومان مبادله می‌شود. میزان عرضه و تقاضا نیز در این نرخ تاثیرگذار است. این نرخ برابری درهم در برابر ریال ایران بر نرخ دلار تاثیر گذار است و اگر بالا برود نرخ دلار نیز در ایران افزایش خواهد یافت.
دلار هرات
دلار هرات همان نرخ دلار در شهر هرات افغانستان است. ایران با افغانستان روابط تجاری زیادی دارد و به همین دلیل نرخ خرید و فروش دلار در این شهر برای مقاصد صادراتی و وارداتی اهمیت دارد. نرخ دلار هرات به سادگی همان نرخی است که در شهر هرات و توسط صرافی‌های این شهر معامله می‌شود. شرکت‌های واردکننده و یا حتی صادرکننده ممکن است دلار‌های خود را در شهر هرات به ریال تبدیل کنند و یا ریال خود را به دلار تبدیل کنند و به همین دلیل میزان عرضه و تقاضای دلار در این شهر اهمیت دارد و روی بازار داخل تاثیرگذار است. معمولا دلار هرات و حتی سلیمانیه و درهم امارات رابطه مستقیمی با نرخ دلار در ایران دارند.
دلار سلیمانیه
با توجه به محدود شدن مراودات بین صرافی‌های ایران و دبی دلار هرات و سلیمانیه نقش دبی را بر عهده گرفته‌اند. قیمت دلار در صرافی‌های شهر سلیمانیه عراق نیز از جمله نرخ‌های تاثیرگذار بر بازار ایران است. نرخ دلار در این شهر نیز بر اساس میزان عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. هرچه مراودات تجاری بین عراق و ایران بیشتر باشد جابجایی دلار و ریال در صرافی‌های سلیمانیه نیز بیشتر است و نرخ نیز طبیعتا تغییر می‌کند. هر چه قیمت دلار در صرافی‌های سلیمانیه بیشتر باشد نرخ دلار در بازار داخل نیز افزایش می‌یابد.
آشنايي با فرابورس و تفاوت‌هاي آن با بورس
(بخش اول)
ورود شركت‌ها به بازار سرمايه همواره نشان‌دهنده رشد شركت و معرفي آنها در سطح كشور مي‌باشد. شركت‌هايي كه سهامشان در بازارهاي مالي مورد داد و ستد قرار مي‌گيرد از درجه اعتبار بالاتري برخوردار هستند.
بنابراين ورود به بازار اوراق بهادار ازجمله اهداف شركت‌ها محسوب مي‌شود. اما اين واقعيت كه دستيابي سريع و آسان به بازار اوراق بهادار براي تعداد عمده‌اي از شركتهاي سهامي فعال در كشور ميسر نبوده و اين شركت‌ها از مزاياي بازار سرمايه محروم بوده‌اند قبل از ايجاد فرابورس مشهود بوده است.
بنابراين فرابورس ايران با ساختار و جايگاه قانوني مشابه بورس ولي با شرايط پذيرش و معامله ساده تر ايجاد گرديد تا حوزه شمول بازار سرمايه كشور را گسترش دهد. مهم‌ترين وظيفه فرابورس ايران، ساماندهي و هدايت بخشي از بازار سرمايه مي‌باشد كه شرايط ورود به بورس اوراق بهادار را نداشته يا تمايل به ورود سريع‌تر به بازار را دارند، لذا رويه‌هاي پذيرش شركت‌ها و تنوع شرايط پذيرش به گونه ايست كه شركت‌ها با احراز حداقل شرايط و در سريع ترين زمان ممكن، امكان ورود به بازار را داشته و از كليه مزاياي شركتهاي پذيرفته شده در بازار اوراق بهادار استفاده كنند. نام اين بازار در ايران از معادل انگليسي آن over the counter گرفته شده است. به همين دليل به اين بازار اختصارا otc نيز گفته مي‌شود. قابل ذكر است كه سازمان بورس اوراق بهادار به عنوان نهاد ناظر بر فعاليت‌هاي مالي و عملياتي شركتهاي بورس، فرابورس و بورس كالا نظارت كامل دارد.
.
تفاوت‌هاي فرابورس با بورس
شركت فرابورس ايران همچون دو بورس فعال كشور – بورس اوراق و بورس كالا- با مجوز شوراي عالي بورس ايجاد شده و تحت نظارت سازمان بورس اوراق بهادار قرار دارد، با اين تفاوت كه ورود به بازارهاي فرابورس از شرايط و الزامات كمتري برخوردار بوده و شامل بازارهاي متنوعي مي‌باشد كه اين تفاوت‌ها را به اختصار در زير تشريح مي‌كنيم.
.
الف- تفاوت در بازارها:
الف-۱- براساس دستورالعمل پذيرش، عرضه و نقل و انتقال اوراق بهادار در فرابورس ايران، فرابورس داراي پنج بازار (اول، دوم، سوم (عرضه)، ابزارهاي نوين مالي و پايه) است. پذيرش شركتهاي سهامي عام در بازار اول و بازار دوم و پذيرش ساير اوراق بهادار صرفا در بازار ابزارهاي نوين مالي صورت مي‌پذيرد.
بازار سوم جهت عرضه يكجا و پذيره‌نويسي اوراق بهادار و بازار پايه جهت درج و نقل و انتقال سهام شركت‌هايي است كه بر اساس الزام بند ب ماده ۹۹ قانون برنامه پنجم توسعه، مشمول ثبت نزد سازمان بورس و اوراق بهادار بوده و امكان پذيرش در يكي از بازارهاي بورس يا فرابورس را ندارند.
.
الف-۲- شركت بورس تهران داراي ۲ بازار به شرح زير مي‌باشد:
۱- بازار اول
۲- بازار دوم
.
ب- تفاوت در فرآيند پذيرش:
با توجه به تقسيم‌بندي‌هاي انجام شده فوق، مقايسه‌اي بين شرايط پذيرش سهام در بازارهاي بورس و فرابورس براي آشنايي بيشتر ارائه مي‌كنيم: (جدول بالا) بر اساس بند ب ماده ۱ قانون توسعه ابزارها و نهادهاي مالي جديد سهام شناور آزاد بخشي از سهام شركت است كه دارندگان آن همواره آماده عرضه و فروش آن سهام مي‌باشند و قصد ندارند با حفظ آن قسمت از سهام در مديريت شركت مشاركت نمايند.
مزاياي پذيرش شركت‌ها در فرابورس
بر اساس مقررات، كليه مزاياي موجود براي شركتهاي پذيرفته شده در بورس، براي اوراق بهادار و سهام شركتهاي پذيرفته شده در فرابورس نيز تعريف شده‌اند. اين موارد از جمله موارد زير مي‌باشند:
.
• تامين مالي آسان و ارزان
كاركرد اصلي بازارهاي اوراق بهادار، تجهيز، جمع‌آوري و هدايت پس‌اندازهاي كوچك مردم براي اجراي طرح‌هاي بزرگ اقتصادي است تا شركت‌ها با شرايطي آسان‌تر بتواند از مزاياي تامين منابع ارزان قيمت از طريق بازار سرمايه، استفاده كنند. علاوه بر فروش سهام و افزايش سرمايه، راهكارهايي از قبيل انتشاراوراق مشاركت، انتشارگواهي سپرده سرمايه‌گذاري عام و خاص و… براي شركتهاي پذيرفته شده در فرابورس پيش‌بيني شده است.
.
• افزايش نقد شوندگي سهام
تا پيش از فعاليت فرابورس فقط سهام شركت‌هايي كه در بورس اوراق بهادار تهران پذيرفته شده بود، امكان معامله در محيطي شفاف و رقابتي را داشتند و شركت‌هايي كه نمي‌‌توانستند شرايط پذيرش در بورس را احراز كنند از دسترسي به چنين امكاني محروم بودند. اما با ايجاد فرابورس، شركت‌ها با شرايط ساده تر مي‌توانند در اين نهاد پذيرش شوند و از مزيت‌هاي بازار منسجم و شفاف
بهره‌مند شوند.
.
• بهره‌مندي از معافيت مالياتي شركتهاي پذيرفته شده در فرابورس
بر اساس قانون توسعه ابزارها و نهادهاي مالي جديد، شركتهاي پذيرش شده در فرابورس ايران مشمول مزاياي مالياتي قابل توجهي خواهند شد.به اين صورت كه بر اساس ماده ۱۴۳ قانون ماليات‌هاي مستقيم، ۵ درصد از ماليات بر درآمد شركت‌هايي كه سهام آنها براي معامله در بازار خارج از بورس داخلي (فرابورس) يا خارجي پذيرفته مي‌شود از سال پذيرش تا سالي كه از فهرست شركتهاي پذيرش شده در اين بورسها يا بازارها حذف نشده اند با تاييد سازمان بورس بخشوده مي‌شود. شركت‌هايي كه سهام آنها براي معامله در بازارهاي خارج از بورس داخلي يا خارجي پذيرفته شود در صورتي كه در پايان دوره مالي به تاييد سازمان بورس حداقل ۲۰ درصد سهام شناور آزاد داشته باشند معادل ۲ برابر معافيت‌هاي فوق از بخشودگي مالياتي برخوردار مي‌شوند.
.
در ماده ۱۴۳ مكرر اضافه شده است از هر نقل و انتقال سهام و حق تقدم سهام شركت‌ها اعم از ايراني و خارجي در بورسها يا بازارهاي خارج از بورس داراي مجوز، ماليات مقطوعي به ميزان نيم درصد ارزش فروش سهام و حق تقدم سهام وصول خواهد شد و از اين بابت وجه ديگري به عنوان ماليات بر درآمد نقل و انتقال سهام و حق تقدم سهام و ماليات بر ارزش افزوده خريد و فروش مطالبه نخواهد شد.
.
• نقل و انتقال سهام به‌صورت آسان- سريع و كم‌هزينه
هم اكنون براي نقل و انتقال سهم شركتهاي خارج از بورس فرآيند اداري پيچيده و وقت‌گيري وجود دارد و اجراي كليه مراحل مستلزم صرف وقت و تشريفات اداري پيچيده است اما با شروع فعاليت فرابورس و پذيرش شركت‌ها در اين بازار نقل و انتقال آنها به سهولت انجام مي‌گيرد.
.
• شفافيت و اعتبار قيمت سهام به واسطه مبادله در فرابورس
با توجه به نظارت و شفافيت مكانيسم عرضه و تقاضا، قيمت سهام شركت‌ها در فرابورس مبين شرايط روشني براي وضعيت مالي شركت است و در همه معاملاتي كه شركت يا سهامداران آن انجام مي‌دهند، مي‌تواند مبناي عمل قرار گيرد.همچنين مي‌تواند مبناي وثيقه‌گذاري و اعتباردهي شركت‌ها باشد.
.
• اطلاع رساني هماهنگ و عادلانه به سرمايه‌گذاران بالفعل و بالقوه
پس از پذيرش سهام شركت‌ها در فرابورس، مكانيسم قانوني و مراجع رسمي براي اعلام اطلاعات شركت ايجاد مي‌شود و از نتايج ارائه اطلاعات، شفافيت بيشتر عملكرد مديران شركت‌ها خواهد بود. همچنين با ارائه گزارش‌هاي مالي دوره‌اي تحت نظر حسابرسان معتمد سازمان بورس و اوراق بهادار، سهامداران و ساير سرمايه گذاران به اطلاعات حسابرسي شده دسترسي پيدا مي‌كنند.
.
• بهره‌گيري از امكان وثيقه‌گذاري سهام و اخذ ساده تر تسهيلات بانكي
پس از پذيرش سهام شركت‌ها در فرابورس، امكان وثيقه‌گذاري سهام و اخذ تسهيلات بر روي سهام شركتهاي پذيرفته شده در اين بازار امكان پذير مي‌باشد. چون با پذيرش سهام شركت درفرابورس، يك مرجع رسمي بر انجام معاملات شركت نظارت دارد و قيمت سهام در تفاوت‌های بین بورس و فرابورس شرايط عادلانه عرضه و تقاضا تعيين مي‌شود، لذا سيستم بانكي با شرايط ساده‌تري اقدام به وثيقه گرفتن سهام شركت مي‌كند. زيرا در صورت وثيقه شدن سهام، امكان انجام معامله روي آن وجود ندارد و ارزش‌گذاري سهام وثيقه شده از سوي يك مرجع رسمي به نام فرابورس صورت گرفته است.
.
• معرفي شركت و محصولات به طيف وسيعي از اقشار جامعه و افزايش اعتبار شركت
با توجه به اينكه فرابورس و بازار سرمايه مخاطبان گسترده‌اي دارد، ورود شركت به بازار سرمايه موجب آشنايي قشر وسيعي از مصرف كنندگان با خريداران كالا و خدمات شركت مي‌شود وبي شك مخاطبان شركت را افزايش خواهد داد.
.
• صدور اوراق مشاركت و گواهي سپرده در فرابورس پذيره‌نويسي وانتشار اوراق مشاركت و گواهي سپرده سرمايه‌گذاري عام و خاص و همينطور انجام معامله دست دوم اين اوراق انجام مي‌شود.
.
• پيش‌بيني فرآيند ساده خروج از فرابورس
در صورتي كه به هر دليل سهامداران عمده شركتي تصميم بگيرند، شركت خود را از فرابورس خارج كنند، در دستورالعمل پذيرش ساز و كاري به اين منظور در نظر گرفته شده است كه با گذراندن فرآيند مشخصي امكان خروج ازاين بازار وحتي تبديل شركت به شركت سهامي خاص به سادگي امكان پذير خواهد بود.
در نوشتارهاي بعدي سعي خواهم كرد كه در ارتباط با موارد زير صحبت كنم:
تشريح بازارهاي فرابورس، مراحل انجام معامله
– نحوه معامله- دستور خريد و فروش و معاملات اينترنتي در فرا بورس
مرتضي چشان – كارشناس سازمان بورس و اوراق بهادار و مدرس دانشگاه
[email protected]
تفاوت بازار بورس و فرابورس چیست؟
مجله بویرنیوز- ورود شرکت‌ها به بازار سرمایه همواره نشان‌دهنده رشد شرکت و معرفی آنها در سطح کشور می‌باشد. شرکت‌هایی که سهامشان در بازار‌های مالی مورد داد و ستد قرار می‌گیرد از درجه اعتبار بالاتری برخوردار هستند.
به گزارش میزان، بر اساس دستورالعمل پذیرش عرضه و انتقال اوراق بهادار در فرابورس ایران، فرابورس دارای ۵ بازار اول، دوم، سوم، ابزار‌های نوین مالی و پایه است.
تقسیم‌بندی این ۵ بازار به این دلیل است که پذیرش شرکت‌های سهامی عام در بازار اول و بازار دوم و پذیرش سایر اوراق بهادار صرفاً در بازار ابزار‌های نوین مالی صورت می‌پذیرد.
بازار سوم جهت عرضه یکجا و پذیره‌نویسی اوراق بهادار و بازار پایه جهت درج و نقل‌وانتقال سهام شرکت‌هایی است که بر اساس الزام بند ب. ماده ۹۹ قانون برنامه پنجم توسعه، مشمول ثبت نزد سازمان بورس و اوراق بهادار بوده و امکان پذیرش در یکی از بازار‌های بورس یا فرابورس را ندارند.
در مقابل بازار بورس به‌طورکلی به دو بازار اول و دوم تقسیم می‌شود.
به‌عبارتی‌دیگر تشکیل این دو بازار به نحوی عملکرد فعالین را مشخص خواهد کرد؛ به این طریق که اگر شرکتی در بازار اول عملکرد خوبی نداشته باشد به بازار دوم منتقل خواهد شد و در مقابل اگر شرکتی در بازار دوم عملکرد خوبی از خود ارائه دهد به بازار اول منتقل خواهد شد.
ضمن اینکه اگر شرکتی در بازار دوم چندان رضایت‌بخش عمل نکند از بازار اخراج خواهد شد.
نحوه انجام معامله در دو بازار
نحوه انجام معامله در بازار بورس بدین طریق است که کارگزاران متولی اصلی انجام معاملات در این بازار هستند.
این کارگزاران که دارای مجوز از سازمان بورس اوراق بهادار هستند، نقش نماینده خریدار و یا فروشنده را ایفا می‌کنند.
همه کارگزاران موظف به انجام وظایف خود در چارچوب قوانین و مقررات موجود هستند و سرمایه‌گذار می‌تواند برای معاملات اوراق بهادار کارگزار خود را با توجه به معیارهایی از قبیل: انجام به‌موقع سفارش، دادوستد سهام با مناسب‌ترین قیمت و نحوه ارائه خدمات جانبی انتخاب نماید.
در مقابل سرمایه‌گذاران اعم از حقیقی یا حقوقی برای انجام معاملات سهام یا سایر اوراق بهادار پذیرفته‌شده در فرابورس باید از طریق یکی از کارگزاران فرابورس اقدام کنند.
شرکت‌های کارگزاری فرابورس مجوز سازمان بورس و اوراق بهادار را داشته و عضو کانون کارگزاران هستند؛ لذا سرمایه‌گذاران می‌توانند از بین آنها یکی را -که همگی حکم واحد داشته- و با توجه به معیارهایی، چون توانایی انجام به‌موقع سفارشات و به بهترین قیمت در کنار خدمات جنبی، چون آموزش و تحلیل، انتخاب و درخواست‌های خود را برای انجام معاملات به آنها ارائه کنند. کارگزاران به‌عنوان حلقه واسط بین خریدار و فروشنده عمل کرده و تمام خریدوفروش‌های سهام و اوراق بهادار در فرابورس از سوی آنها انجام خواهد شد.
این کارگزاران ملزم به انجام وظایف خود در چارچوب قوانین و مقررات هستند.
لازم به ذکر است که در هر دو بازار کارگزاران بر اساس کدی که به آنها تعلق می‌گیرد، وارد معامله می‌شوند.
در کدام بازار سرمایه‌گذاری کنیم؛ بورس یا فرابورس؟
همان‌طور که گفته شد شرکت‌هایی که شرایطشان برای پذیرش در بازار بورس اوراق بهادار دشوار است می‌توانند به سهولت در بازار فرابورس وارد شوند. این در حالی است که بر اساس مقررات، کلیه مزایای موجود برای شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس، برای اوراق بهادار و سهام شرکت‌های پذیرفته‌شده در فرابورس نیز تعریف شده‌اند و این دو بازار در عمل فرق چندانی با هم ندارند.
رشد بورس در سایه ترس و ابهام/خروج پول قطع نشد!
بورس تهران سرانجام پس از چندین ماه افت، طعم صعود را هم چشید. این هفته تمام شاخص ها صعودی بودند و رشد کردند.
به گزارش اقتصادنیوز، در این هفته بورس وضعیت خوبی داشت و پس از پشت سر گذاشتن چندین ماه نزولی، بالاخره صعود کرد. شاخص کل بورس تهران در میان شاخص های مهم، تنها شاخصی بود که در تمام 5 روز معاملاتی مثبت بود و رشد کرد. مابقی شاخص ها گرچه در کل هفته صعود کردند، اما یکی دو روز منفی بودند.
این هفته شاخص کل بورس 42500 واحد معادل 3.42 درصد رشد کرد، شاخص هم وزن حدود 4400 واحد معادل 1.22 درصد بالا رفت و شاخص فرابورس 179 واحد معادل 1.04 درصد رشد کرد.
شاخص های بورس و فرابورس پس از مدتی افت و در تفاوت‌های بین بورس و فرابورس جا زدن، بالاخره سبز شده اند و البته باید دید این رشد قرار است ادامه پیدا کند یا نه.
حرکت خلاف جهت ارزش معاملات خرد
با وجود مثبت شدن شاخص ها و رشد آن ها در این هفته، اما ارزش معاملات خرد وضعیت خوبی ندارد و حتی نزولی شد. چهارشنبه هفته گذشته ارزش معاملات خرد 2600 میلیارد تومان بود. روز شنبه هم این رقم در همان محدوده 2600 میلیارد تومان باقی ماند. اما از روز یکشنبه روند کاهشی ارزش معاملات خرد آغاز شد.
روز یکشنبه و دوشنبه ارزش معاملات خرد 2300 میلیارد تومان بود. سه شنبه ارزش معاملات خرد به 2200 میلیارد تومان رسید و در نهایت در روز چهارشنبه که کمترین میزان معامله خرد انجام شد، ارزش معاملات به سطح 2 هزار میلیارد تومانی رسید.
از آنجا که رشد بازار باید با رشد ارزش معالات همراه باشد، کاهش رقم معاملات باعث ایجاد یک نگرانی در بازار شده و فعالان بازار با حساسیت خاصی این موضوع را رصد می کنند.
خروج پول قطع نشد
در بحث تغییر مالکیت سهامداران حقیقی و حقوقی نیز این هفته وضعیت خوب نبود. در تمام 5 روز معاملاتی این هفته، سرمایه گذاران حقیقی در حال خارج کردن پول خود از بورس بودند.
روز شنبه که با خروج 900 میلیارد تومان پول از بازار، رکورد خروج پول حقیقی ها در سال 1401 شکسته شد. یکشنبه هم 500 میلیارد تومان پول از بازار خارج شد که یکی از ارقام بزرگ در سال جاری محسوب می شود.
اما دوشنبه خروج پول به 50 میلیارد تومان کاهش یافت و پس از آن در روزهای سه شنبه و چهارشنبه با خروج 190 و 270 میلیارد تومان پول از بازار، دوباره خروج پول شدت گرفت و مشخص شد سرمایه گذاران حقیقی همچنان به بورس امیدوار نیستند.
افزایش قدرت خریداران حقیقی
در پنج روز معاملاتی این هفته تنها در روز چهارشنبه قدرت خریداران حقیقی بیشتر از قدرت فروشندگان حقیقی شد. در این روز شاخص قدرت خریداران حقیقی به رقم 1.15 رسید.
اما در روزهای دوشنبه و سه شنبه عدد مشابه 0.95 ثبت شد و پیش از آن هم در روزهای شنبه و یکشنبه به ترتیب اعداد 0.64 و 0.62 ثبت شده بود.
با توجه به تغییر روند در روز چهارشنبه، می توان امیدوار بود که در هفته آینده وضعیت خوب بورس ادامه داشته باشد اما این به شرطی است که ارزش معاملات خرد بالا برود و زنجیره خروج پول حقیقی ها نیز قطع شود.
شاخص کل بورس، امروز ۹ آبان ۱۴۰۱
روند حرکت بازار سرمایه امروز برخلاف روزهای گذشته صعودی بود؛ به طوری که هر سه شاخص بورس، شاخص کل با معیار هم‌وزن و شاخص فرابورس سبزپوش شدند.
پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) :
ایسنا: روند حرکت بازار سرمایه امروز برخلاف روزهای گذشته صعودی بود؛ به طوری که هر سه شاخص بورس، شاخص کل با معیار هم‌وزن و شاخص فرابورس سبزپوش شدند.
شاخص کل بورس با ۱۵ هزار و ۳۶۸ واحد افزایش تا رقم یک میلیون و ۲۶۹ هزار واحد صعود کرد. شاخص کل با معیار هم وزن هم ۴۵۷۴ واحد افزایش یافت و به رقم ۳۶۰ هزار و ۸۱۶ واحد رسید.
در این بازار ۲۴۵ هزار معامله به ارزش ۳۸ هزار و ۷۶ میلیارد تفاوت‌های بین بورس و فرابورس ریال انجام شد.
صنایع پتروشیمی خلیج فارس، سرمایه گذاری تامین اجتماعی، فولاد مبارکه اصفهان، ملی صنایع مس ایران، سرمایه گذاری نفت و گاز و پتروشیمی تامین، پالایش و نفت اصفهان و کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران نسبت به سایر نمادها بیشترین تاثیر مثبت را روی بورس گذاشتند.
شاخص کل فرابورس با ۱۸۳ واحد افزایش به رقم ۱۱۷ هزار و ۳۳۳ واحد رسید.
در این بازار ۱۷۴ هزار معامله به ارزش ۱۳۷۹ میلیارد ریال انجام شد.
پلیمر آریاساسول، پتروشیمی زاگرس، پتروشیمی مارون، داروسازی دانا، فرابورس ایران، تولیدات پتروشیمی قائدبصیر و توسعه مولد نیروگاهی جهرم نسبت به سایر نمادها بیشترین تاثیر مثبت را روی فرابورس گذاشتند.
دیدگاه شما